ΕΔΔΑ: «Αμέλεια κρατικού ψυχιατρικού νοσοκομείου στην εποπτεία ψυχικά νοσούντος ατόμου»

ΕΔΔΑ: «Αμέλεια κρατικού ψυχιατρικού νοσοκομείου στην εποπτεία ψυχικά νοσούντος ατόμου»

Με την απόφαση της 28^ης Μαρτίου 2017, στην υπόθεση Fernandes de Oliveira κατά Πορτογαλίας (Αριθμός προσφυγής 78103/14), το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 2 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), όσον αφορά τις θετικές υποχρεώσεις για την προστασία του δικαιώματος στη ζωή, σε περιστατικό όπου το προσωπικό ενός κρατικού ψυχιατρικού νοσοκομείου δεν έλαβε τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη του θανάτου ενός ψυχικά άρρωστου ατόμου του οποίου η ζωή ήταν σε κίνδυνο.

Ως προς τα γεγονότα, ο γιος της προσφεύγουσας είχε εισαχθεί εθελοντικά σε κρατικό ψυχιατρικό νοσοκομείο για θεραπεία μετά από απόπειρα αυτοκτονίας του στις αρχές Απριλίου 2000. Στις 27 Απριλίου 2000, δραπέτευσε από τις εγκαταστάσεις του νοσοκομείου και στη συνέχεια αυτοκτόνησε πηδώντας μπροστά από ένα κινούμενο τρένο. Είχε ήδη νοσηλευτεί πολλές φορές στο ίδιο κρατικό ψυχιατρικό νοσοκομείο λόγω ψυχικής αναπηρίας, η οποία επιδεινώθηκε από τον εθισμό του στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Σύμφωνα με τα ιατρικά αρχεία του, το προσωπικό του ψυχιατρικού νοσοκομείου είχε λάβει γνώση των προηγούμενων αποπειρών αυτοκτονίας του.

Ως προς την «ουσιαστική πτυχή» του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παρακάτω. Το προσωπικό του νοσοκομείου, έχοντας υπόψη το ιστορικό του γιου της προσφεύγουσας και, ειδικότερα, το γεγονός ότι ο ίδιος είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει τρεις εβδομάδες νωρίτερα, είχε κάθε λόγο να περιμένει ότι θα μπορούσε ως ψυχικά ασθενής να προσπαθήσει να διαπράξει αυτοκτονία. Ο ίδιος, άλλωστε, είχε διαφύγει από τους χώρους του νοσοκομείου και σε προηγούμενες περιπτώσεις. Συνεπώς, υπό το φως της διάγνωσής του, θα έπρεπε να είχε προβλεφθεί ως πιθανή η μελλοντική προσπάθεια διαφυγής του, καθώς και η ενδεχόμενη θανατηφόρα έκβασή της.

Το ΕΔΔΑ ήταν ενήμερο ως προς την ενδεδειγμένη τάση για την παροχή ψυχικής θεραπείας υπό το καθεστώς των «ανοικτών θυρών» για τα άτομα με ψυχικές διαταραχές. Ωστόσο, η ψυχική θεραπεία αυτού του είδους δεν απαλλάσσει το κράτος από τις υποχρεώσεις του για την προστασία των ψυχικά ασθενών, σχετικά με τους κινδύνους που δημιουργούν για τον εαυτό τους. Ως εκ τούτου, έπρεπε να επιτευχθεί μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ των υποχρεώσεων του Δημοσίου σύμφωνα με το άρθρο 2 της Σύμβασης και την ανάγκη παροχής ιατρικής περίθαλψης σε καθεστώς «ανοικτών θυρών». Βεβαίως, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες όσον αφορά την ειδική παρακολούθηση των ψυχικά ασθενών με έντονες τάσεις αυτοκτονίας. Σε αυτή την άσκηση εξισορρόπησης, δεν θα πρέπει να διακρίνονται μεταξύ τους οι «εκούσιες» και οι «ακούσιες» εισαγωγές για ψυχική θεραπεία στα κρατικά ψυχιατρικά νοσοκομεία. Επομένως, στο μέτρο που ο ψυχικά ασθενής έθεσε εαυτόν εθελοντικά υπό τη φροντίδα και την επίβλεψη του ψυχιατρικού νοσοκομείου, οι υποχρεώσεις του κράτους συνεχίζουν να είναι οι ίδιες, αλλιώς οι ασθενείς αυτού του είδους θα στερούνταν της προστασίας του άρθρου 2 παρ. 1 της Σύμβασης.

Συναφώς, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το προσωπικό του ψυχιατρικού νοσοκομείου έλεγχε, κατά τη διάρκεια του γεύματος και της φαρμακευτικής αγωγής, πόσοι από τους ψυχικά ασθενείς ήταν παρόντες. Επιπλέον, υπήρχε ένας μηχανισμός, σε περίπτωση καταγεγραμμένης απουσίας κάποιου ασθενούς, ο οποίος συνίστατο στην αναζήτηση στους χώρους του νοσοκομείου του ψυχικά ασθενούς που έλειπε και στην ενημέρωση της αστυνομίας και της οικογένειάς του. Στην προκειμένη περίπτωση, ο γιος της προσφεύγουσας εθεάθη για τελευταία φορά μετά τις 16:00, αλλά η απουσία του δεν παρατηρήθηκε μέχρι περίπου τις 19:00 όταν ο ίδιος δεν εμφανίστηκε για δείπνο. Μέχρι τότε ήταν ήδη νεκρός. Συνεπώς, η διαδικασία έκτακτης ανάγκης ήταν αναποτελεσματική ως προς την πρόληψη της διαφυγής του ψυχικά ασθενούς και, εν τέλει, την αυτοκτονία του. Ο κίνδυνος δε είχε επιδεινωθεί λόγω της ανοικτής και απεριόριστης πρόσβασης από τις εγκαταστάσεις του νοσοκομείου στη σιδηροδρομική πλατφόρμα.

Το ΕΔΔΑ έκρινε, ομόφωνα, ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ. Υπό το φως της θετικής υποχρέωσης του προσωπικού του ψυχιατρικού νοσοκομείου, όπως απορρέει από το άρθρο 2 παρ. 1 της ΕΣΔΑ για το δικαίωμα στη ζωή, να λαμβάνει τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα για την προστασία ενός ατόμου με ψυχικές διαταραχές, του οποίου η ζωή είναι σε κίνδυνο και ο οποίος -όντας επιρρεπής σε διαφυγή- εισήχθη εθελοντικά στο κρατικό ψυχιατρικό νοσοκομείο για θεραπεία μετά από απόπειρα αυτοκτονίας του, το προσωπικό θα έπρεπε να έχει στη διάθεσή του ορισμένες ασφαλιστικές δικλείδες για να εξασφαλίσει ότι ο ψυχικά άρρωστος γιός της προσφεύγουσας δεν θα μπορέσει να εγκαταλείψει το χώρο του ψυχιατρικού νοσοκομείου καθώς και να τον ελέγχει σε μια πιο τακτική βάση.

Παραβίαση άρθρου 2 παρ. 1 της ΕΣΔΑ: Όσον αφορά την ειδική παρακολούθηση των ψυχικά ασθενών με τάσεις αυτοκτονίας, έπρεπε να επιτευχθεί μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ της υποχρέωσης του Δημοσίου για την προστασία του δικαιώματος στη ζωή και της ανάγκης παροχής ψυχιατρικής περίθαλψης σε καθεστώς «ανοικτών θυρών».