Εθνικός νόμος για τα προσωπικά δεδομένα: Η αρχή, και όχι το τέλος της διαδρομής

Εθνικός νόμος για τα προσωπικά δεδομένα: Η αρχή, και όχι το τέλος της διαδρομής

Άρθρο του Βαγγέλη Παπακωνσταντίνου.

Καθώς ο νέος νόμος για τα προσωπικά δεδομένα ψηφίστηκε τις προηγούμενες ημέρες με ευρεία, διακομματική συναίνεση, ελπίζω ότι επιτέλους θα έρθει στη χώρα η κανονικότητα (και) στον τομέα της προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Επειδή ήμουν ένα από τα μέλη της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής θεώρησα καλό να μην παρέμβω σε όσες ενστάσεις διατυπώθηκαν τόσο κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης όσο και κατά την, σύντομη, διαδικασία στη Βουλή. Πολλές από αυτές ήταν πράγματι βάσιμες και επέφεραν βελτιώσεις στο τελικό κείμενο του νόμου, αρκετές όμως άλλες βρίσκονταν εμφανώς εκτός του πλαισίου του νόμου εξυπηρετώντας διαφορετικούς σκοπούς και επιδιώξεις. Τώρα όμως, μετά την ψήφιση και πριν ακόμα αρχίσει η νομική ανάλυση των επιμέρους διατάξεων, θα ήθελα να διατυπώσω πέντε παρατηρήσεις νομοτεχνικής φύσης – όμως, υπό τρείς επιφυλάξεις πρώτα:

Πρώτη επιφύλαξη, τα παρακάτω αποτελούν αυστηρά και μόνο προσωπικές μου απόψεις –  η νομοπαρασκευαστική επιτροπή ήταν πολυμελής και εγώ υπήρξα ένα μόνο μέλος της. Δεύτερο, ό,τι ειπωθεί εδώ θεμελιώνεται σε δημόσια προσβάσιμα έγγραφα. Και, τρίτο, ότι δεν πρόκειται εδώ να σχολιάσω επιμέρους διατάξεις – κάτι τέτοιο δεν έχει νόημα μέχρι να δημοσιευθεί το τελικό κείμενο.

Ι. Η πρώτη παρατήρηση αφορά τη σύνθεση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής. Κατά τη γνώμη μου το υπουργείο δικαιοσύνης επεδίωξε και πέτυχε σύνθεση η οποία εξασφάλισε όχι μόνο την απαραίτητη αντιπροσωπευτικότητα, αλλά επίσης και διοικητική συνέχεια και συντονισμό.

Ως προς το πρώτο, τη σύνθεση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής και τις ιδιότητες των μελών της, καθώς και την πορεία της στον χρόνο, μπορεί κανείς να τα παρακολουθήσει μέσω των αντίστοιχων ΦΕΚ (με αρχή το Β’ 1913/27.06.2016). Όσον αφορά τον υπογράφοντα, σε αυτήν προστέθηκα τον Ιανουάριο του 2019.

Ως προς την συνέχεια στην διοίκηση, η επιτροπή είχε την τύχη να έχει προέδρους δύο παλαιούς γνώριμους του Κανονισμού και της Οδηγίας, αφού και οι δύο ήταν αντίστοιχα πρόεδρος και αντιπρόεδρος το 2014 στην επιτροπή DAPIX κατά την ελληνική Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την επεξεργασία, τότε, του data protection reform package. Συνολικά τέσσερα (περιλαμβανομένου του υπογράφοντος) από τα έξι μέλη της επιτροπής που το 2014 εκπροσώπησε την χώρα κατά τις διαπραγματεύσεις για τον Κανονισμό συμμετείχαν στην νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τον αντίστοιχο εθνικό νόμο.

Τέλος, ως προς τον συντονισμό, καθόλη τη διάρκεια της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής τουλάχιστον δύο κάθε φορά μέλη της ανήκαμε ταυτόχρονα και στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (χωρίς όμως να είμαστε επισήμως διορισμένοι στην επιτροπή με αυτήν μας την ιδιότητα).

ΙΙ. Η δεύτερη παρατήρηση αφορά τον χρονικό προγραμματισμό. Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή συστάθηκε εγκαίρως από το υπουργείο δικαιοσύνης τον Ιούνιο του 2016. Συνέταξε σχέδιο νόμου, το οποίο τέθηκε σε διαβούλευση περισσότερο από ενάμιση έτος μετά, τον Φεβρουάριο του 2018 (τα αποτελέσματα της διαβούλευσης, μεταξύ άλλων  είναι ακόμα διαθέσιμα online). Όμως πράγματι αυτό το σχέδιο νόμου δεν είναι το σχέδιο νόμου που τελικά πήγε στη Βουλή. Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή τελικά συνέταξε άλλο σχέδιο, διαφορετικό από το πρώτο, που υπέβαλε στο υπουργείο δικαιοσύνης την 28 Φεβρουαρίου 2019. Ήταν τελικά αυτό το σχέδιο που τέθηκε σε διαβούλευση τον Αύγουστο του 2019 και ψηφίστηκε στην Βουλή. Με άλλα λόγια, η επιτροπή ανταποκρίθηκε και τις δύο φορές στον χρονικό προγραμματισμό που της έθεσε το υπουργείο. Η μη ψήφιση του νόμου εγκαίρως αφορά τον εσωτερικό προγραμματισμό του υπουργείου και ίσως, ειδικά στην περίπτωση του τελικά κατατεθέντος νομοσχεδίου που ήταν έτοιμο ήδη από τον Φεβρουάριο του 2019, την πολιτική συγκυρία (υπενθυμίζω τις ευρωεκλογές Μαΐου και τις εθνικές εκλογές Ιουλίου 2019).

ΙΙΙ. Τρίτη παρατήρηση, ως προς τη σχέση του ελληνικού με τον αντίστοιχο γερμανικό νόμο. Ο γερμανικός νόμος πράγματι αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τον ελληνικό νόμο. Δεν βρίσκω κάτι κακό σε αυτό. Θεωρώ ότι, αφού έτσι ή αλλιώς καθυστερήσαμε, θα μπορούσαμε να επωφεληθούμε από τις λύσεις και τις προσεγγίσεις άλλων Κρατών-Μελών, αφού βέβαια εντοπιστούν οι διαφορές και oi ομοιότητες εν γένει των νομικών συστημάτων. Με αυτόν τον τρόπο θα επιτυγχάναμε ένα ισορροπημένο, σαφές και χρήσιμο κείμενο. Ο γερμανικός νόμος είχε ήδη φτάσει σε στάδιο ωριμότητας σε σχέση με άλλους νόμους Κρατών-Μελών (η γερμανική θεωρία είχε ήδη καταφέρει να παράξει τις πρώτες κατ’ άρθρον ερμηνείες), και άλλωστε θεωρώ ότι υπάρχει γενικά συμβατότητα μεταξύ της δικής μας και της γερμανικής προσέγγισης στο Δίκαιο Προστασίας Δεδομένων. Από κει και πέρα, προσωπικά είχα υπόψη μου και τους νόμους του Βελγίου και της Αυστρίας, αλλά και της Ολλανδίας, στους οποίους ανέτρεξα όποτε φάνηκε χρήσιμο.

IV. Τέταρτο, και ίσως σημαντικότερο, ως προς τη στοχοθεσία και την προσέγγιση. Ξεκινώ δηλώνοντας το αυτονόητο, ότι δηλαδή ο Κανονισμός είναι το σημείο αναφοράς: Το επίπεδο προστασίας είναι αυτό που εκείνος θέλει να εξασφαλίσει, αντικαθιστώντας οτιδήποτε προηγούμενο εντός της Ένωσης. Τα Κράτη-Μέλη επέμειναν, και πέτυχαν, να τους δοθεί χώρος για να αποκαταστήσουν τοπικές ιδιαιτερότητες, αλλά μόνο ως εκεί. Η προστασία του ατόμου και η κυκλοφορία των δεδομένων επιτυγχάνεται μέσω του Κανονισμού, όχι μέσω των εθνικών νόμων. Ο εθνικός νομοθέτης μπορεί να επέμβει περιορισμένα, και μόνο όπου και όπως του επιτρέπει ο Κανονισμός.

Είμαι από εκείνους που από την αρχή τους άρεσε ο Κανονισμός και γνώμη δεν άλλαξα μέσα από τα χρόνια: Τον θεωρώ επίτευγμα τόσο για το Δίκαιο Προστασίας Δεδομένων όσο και για το Ενωσιακό Δίκαιο εν γένει, αφού για πρώτη φορά ο Ενωσιακός νομοθέτης «κατεβαίνει στον δρόμο», στην καθημερινότητα κάθε πολίτη της Ένωσης.

Έχοντας πει τα παραπάνω, πιστεύω ότι ο εθνικός νόμος έπρεπε να είναι μινιμαλιστικός: Όσο λιγότερα, τόσο το καλύτερο. Αυτό, τόσο για τους παραπάνω λόγους, όσο και για έναν ακόμα: Ο Κανονισμός αφορά σχεδόν όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Επηρεάζει με άμεσο τρόπο οτιδήποτε, από εργαζόμενους και μέλη κομμάτων μέχρι πολυεθνικές και νεοφυείς επιχειρήσεις. Από ποινικά μητρώα μέχρι ερευνητικά προγράμματα. Από ληξιαρχεία μέχρι τους κώδικες δικονομίας. Πως θα μπορούσε μια μόνο επιτροπή να τα ρυθμίσει όλα αυτά εξαντλητικά με επιτυχή και πλήρη τρόπο; Σε έναν και μόνο νόμο;

Πιστεύω ότι κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο. Επιτυχής εξαντλητική ρύθμιση θα σήμαινε υπο-επιτροπές με ειδικές κάθε φορά συνθέσεις και ειδικές διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα κάθε φορά μέρη. Οτιδήποτε διαφορετικό θα οδηγούσε σε μαξιμαλισμό και αυθαιρεσία (όπως, δυστυχώς, έχει συμβεί κατά το παρελθόν στο Δίκαιο Προστασίας Δεδομένων). Συνεπώς, κατά τη γνώμη μου αποστολή αυτού εδώ του νόμου είναι η παροχή των βασικών εργαλείων (βασικές κατευθυντήριες γραμμές, κανονιστική αρμοδιότητα της Αρχής) για την αντιμετώπιση των όποιων, εθνικών, προβλημάτων, εν αναμονή άλλων, επόμενων, ειδικών νόμων που θα συμπληρώσουν τις διατάξεις του στο μέλλον.

V. Πέμπτο, και τελευταίο σημείο, σε σχέση με την διαβούλευση με την Αρχή, πράγματι στο πρώτο σχέδιο νόμου η Αρχή παρείχε εγγράφως τις παρατηρήσεις της, ενώ στο δεύτερο, και τελικό, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Θεωρώ το γεγονός ατυχές, και μπορώ να το αποδώσω μόνο στην πίεση χρόνου. Έχοντας πει αυτό, σημειώνω ότι η Αρχή προσκλήθηκε και παρουσίασε προφορικά τις θέσεις της στην επιτροπή. Επιπλέον, οφείλω να παραπέμψω τόσο στη σύνθεση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής που ανέφερα παραπάνω, όσο και να βεβαιώσω ότι άτυπη συνεργασία υπήρξε για όλο το παραπάνω χρονικό διάστημα.

Ο Κανονισμός, όπως γνωρίζαμε από την αρχή και επιβεβαίωσε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν ένα μήνα, είναι μια διαδρομή και όχι ο τελικός στόχος. Τελικός στόχος, αν θέλετε, είναι η πράγματι προστασία του πολίτη και η πράγματι κυκλοφορία των δεδομένων. Εντός του συστήματος του Κανονισμού ο ελληνικός νόμος καλείται να εκτελέσει δευτερεύουσα, εκτελεστικής φύσης αποστολή. Προσωπική μου ελπίδα είναι ότι σύντομα θα συμπληρωθεί από άλλους, ειδικούς νόμους (ή διατάξεις σε νομοθετήματα άλλου αντικειμένου) που θα δίνουν ειδικές λύσεις σε ειδικά προβλήματα. Τελικά, δηλαδή, και ο εθνικός νόμος που μόλις αποκτήσαμε σηματοδοτεί την αρχή, και όχι το τέλος της διαδρομής.

O εθνικός νόμος που μόλις αποκτήσαμε σηματοδοτεί την αρχή, και όχι το τέλος της διαδρομής.